Hoàn thiện chính sách, gỡ “điểm nghẽn” pháp lý: “Chìa khóa” triển khai hiệu quả Nghị quyết 57

Để những mục tiêu, động lực này thực sự phát huy hiệu quả, việc hoàn thiện chính sách và tháo gỡ các “điểm nghẽn” về cơ chế là nhiệm vụ cấp bách và then chốt.

Bệ phóng từ hành lang pháp lý

Thực tế, hệ thống pháp luật hiện hành đôi khi chưa theo kịp tốc độ phát triển của khoa học và công nghệ, dẫn đến những rào cản không đáng có. Chẳng hạn, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (startups) muốn đầu tư vào trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, nhưng lại gặp khó khăn do quy định khắt khe về lưu trữ và sử dụng dữ liệu. Các viện nghiên cứu có ý tưởng đột phá, nhưng khó tiếp cận nguồn tài trợ do quy trình xét duyệt phức tạp.

Nhận thức rõ vấn đề này, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 11/5/2022 về Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, trong đó nhấn mạnh việc hoàn thiện hệ thống pháp luật phù hợp với cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế, đồng thời đồng bộ hóa các quy định pháp luật, chính sách liên quan nhằm tháo gỡ các nút thắt, rào cản, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tại phiên họp thứ hai của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào ngày 4/3 vừa qua, các thành viên của Ban Chỉ đạo đều thống nhất đánh giá, chính sách phải đi trước một bước, nhiều bước để làm “bệ đỡ” cho doanh nghiệp, người dân, xã hội tham gia mạnh mẽ vào công cuộc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Những chính sách này phải hướng vào, tạo ra các giá trị lớn trong sản xuất với sản phẩm cụ thể chứa đựng hàm lượng khoa học kỹ thuật ngày càng cao.

Để minh chứng cho tầm quan trọng của việc hoàn thiện chính sách và tháo gỡ “điểm nghẽn” cơ chế trong triển khai Nghị quyết 57, chúng ta có thể nhìn vào những thay đổi tích cực tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Hà Nam cũng như nhiều bộ, ngành, địa phương trong việc thực hiện Đề án 06 của Chính phủ. Đại tá Vũ Văn Tấn, Cục trưởng Cục Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội, Thư ký Tổ Công tác triển khai Đề án 06 của Chính phủ đánh giá: Hà Nội đã tích hợp 3 ban chỉ đạo về cải cách hành chính, chuyển đổi số và Đề án 06 thành một Ban Chỉ đạo duy nhất do Chủ tịch UBND thành phố làm Trưởng ban.

Sự hợp nhất này giúp chỉ đạo triển khai đồng bộ, thống nhất và hiệu quả hơn. Thành phố cũng tập trung vào 19 nhiệm vụ trọng tâm, bao gồm lập hồ sơ sức khỏe điện tử, cấp lý lịch tư pháp trên ứng dụng VNeID và phát triển hóa đơn điện tử. Những nỗ lực này đã tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp tiếp cận các dịch vụ công trực tuyến, tiết kiệm thời gian và chi phí. TP Hồ Chí Minh đã tích cực chia sẻ kinh nghiệm triển khai Đề án 06 với Hà Nội, tạo điều kiện cho các địa phương học hỏi lẫn nhau. Sự hợp tác này giúp cả hai thành phố cải thiện hiệu quả triển khai, đồng thời thúc đẩy việc hoàn thiện chính sách và tháo gỡ các điểm nghẽn cơ chế.

Đối với tỉnh Hà Nam, lãnh đạo tỉnh cho biết, một trong những giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, thu hút đầu tư của các doanh nghiệp trong và ngoài nước, cũng như thúc đẩy phát triển, sáng tạo là đổi mới trong quản lý và cung cấp dịch vụ công góp phần cải cách thủ tục hành chính, tạo nên những lớp “thảm nhung” bền vững mời gọi các nhà đầu tư.

Từ nền tảng triển khai Đề án 06 với những cải cách đáng chú ý, việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dân cư và cung cấp dịch vụ công trực tuyến đã giúp Hà Nam nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu thủ tục hành chính và tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp.

Những ví dụ trên cho thấy, khi chính sách được hoàn thiện và các “điểm nghẽn” cơ chế được tháo gỡ, việc triển khai các đề án chuyển đổi số như Đề án 06 sẽ đạt hiệu quả cao hơn, góp phần thực hiện thành công Nghị quyết 57.

Để lỡ thời cơ là có lỗi với nhân dân

Để triển khai Nghị quyết 57 thành công, chính sách không chỉ phải theo kịp thực tiễn, mà còn phải đi trước một bước, nhiều bước. Điều này đòi hỏi một cuộc cải cách sâu rộng trong tư duy làm luật, trong cách xây dựng và thực thi chính sách. Cụ thể, cần nhanh chóng hoàn thiện thể chế và hành lang pháp lý. Việt Nam cần một khung pháp lý linh hoạt, cập nhật theo tốc độ phát triển của công nghệ. Cơ chế bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, dữ liệu số và quản lý AI cần được thiết kế theo hướng thúc đẩy sáng tạo thay vì kiểm soát cứng nhắc.

Rà soát và loại bỏ rào cản không cần thiết như cắt giảm các thủ tục hành chính phức tạp, gây kìm hãm sự phát triển của xã hội, doanh nghiệp, đặc biệt trong phê duyệt ngân sách nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ mới. Cần cơ chế “sandbox” – tức là tạo không gian thử nghiệm chính sách – để doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu có thể tự do thử nghiệm các công nghệ tiên tiến mà không bị ràng buộc bởi quy định cũ kỹ.

Chính sách đầu tư theo hướng “mở”, Nhà nước không thể và không nên “ôm đồm” mọi thứ. Thay vì cấp vốn dàn trải, cần có chính sách ưu tiên cho những lĩnh vực công nghệ lõi, có khả năng tạo đột phá. Đồng thời, mở rộng hành lang pháp lý để khuyến khích đầu tư từ khu vực tư nhân, tạo điều kiện cho doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Các công ty chủ động, dám chấp nhận rủi ro và dành nguồn lực đáng kể cho nghiên cứu và phát triển, điều này giúp họ tạo ra công nghệ mới, sản phẩm đột phá hoặc cải tiến quy trình sản xuất, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh.

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên mà tốc độ quyết định tất cả. Nếu chính sách chậm một bước, chúng ta sẽ mất cơ hội. Nếu tư duy quản lý vẫn theo lối cũ, doanh nghiệp sẽ chọn cách dịch chuyển ra nước ngoài để tìm môi trường thuận lợi hơn hoặc sức hút đối với doanh nghiệp FDI sẽ giảm.

Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã nhiều lần nhấn mạnh không thể chậm trễ được nữa bởi đây là thời cơ và để lỡ thời cơ là có lỗi với đất nước, với nhân dân. Vấn đề không chỉ là ban hành một nghị quyết mạnh mẽ, mà còn là cách chúng ta hiện thực hóa nó. Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã được thành lập, nhưng điều quan trọng là từ Trung ương đến địa phương phải có sự đồng bộ, nhất quán. Mỗi tỉnh, thành phải có cơ chế linh hoạt để triển khai chính sách phù hợp với đặc thù địa phương.

Cũng trong phiên họp thứ hai của Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, những nội dung này đã được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh và định hướng xuyên suốt. Cụ thể, sẽ thành lập Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số do Bí thư tỉnh ủy, thành ủy làm Trưởng ban. Điều này nhằm đảm bảo sự chỉ đạo thống nhất, xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các nhiệm vụ cụ thể.

Bên cạnh đó, cần một hệ thống đánh giá minh bạch về hiệu quả triển khai Nghị quyết 57. Những bộ, ngành, địa phương làm tốt phải được khuyến khích, nơi nào trì trệ, gây ách tắc thì phải có chế tài xử lý. Hoàn thiện chính sách và tháo gỡ những “điểm nghẽn” về cơ chế không phải là việc làm “bổ trợ”, mà là nhiệm vụ sống còn để Nghị quyết 57 đi vào thực tiễn.

Muốn khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thực sự trở thành động lực phát triển giúp đất nước vươn mình, thì trước hết chúng ta phải có một cơ chế vận hành thông minh, linh hoạt, hiện đại. Khi những chính sách đưa ra chính xác, phù hợp sẽ biến tiềm năng thành hiện thực. Nhưng nếu không quyết liệt tháo gỡ những “điểm nghẽn”, mọi nỗ lực vẫn chỉ dừng lại ở những báo cáo trên giấy. Đã đến lúc hành động ngay, làm mạnh, làm nhanh và làm đến cùng!